De invloed van stress en trauma op het myofasciale systeem

Iedereen kent het wel: het gevoel van stress, het gevoel van spanning in je lichaam. Bij iedere persoon uit zich dit op verschillende manieren en met verschillende klachten. De ene krijgt een migraine aanval, de andere krijgt een acute aanval van lage rugpijn, sommige krijgen maagpijn of een krop in de keel. De lijst van symptomen is bijzonder lang. In deze blog geef ik een klein woordje uitleg over dit werkingsmechanisme. Wat de invloed is van stress/trauma op het myofasciale systeem.

Wat is het myofasciale systeem?

Dit systeem bestaat uit de spieren (myo) en fascia. Fascia is het bindweefsel dat letterlijk alles in je lichaam met elkaar verbindt. Het ligt vlak onder je huid, het ligt tussen en rondom spieren, het omgeeft je organen, bloedvaten, botten en zenuwen.

Het fasciale systeem heeft belangrijke functies. Het werkt als glijvlak voor je spieren en organen, het is een ophangsysteem voor organen, het geeft krachten door van verschillende spieren op elkaar en het voorziet een goeie doorgang van bloedvaten en zenuwen. Het is betrokken bij de regeling van onze temperatuur, veneuze drainage en doorbloeding.

Eeuwenlang werd het fasciaal weefsel weggeschraapt door wetenschappers om de functie en werking van spieren en botten beter te begrijpen. De laatste twee decennia komt het besef dat dit weefsel een belangrijke rol speelt in het lichaam en haar interne communicatie. Je zou het je kunnen voorstellen als beweegbaar lijm die alle lagen en structuren van je lichaam met elkaar verbindt.

Wat veroorzaak fasciale spanning?

Acute factoren:

Een acuut probleem in een regio kan tijdelijk de zuurtegraad beïnvloeden of een ontsteking van het weefsel veroorzaken. Dit zorgt beide voor een irritatie van het lokale gebied die de fascia en het omliggende vocht stroef maken.

vb: Een omgeslagen enkel kan vocht en ontsteking veroorzaken. Hierdoor kan het bindweefsel stroever worden maar bij herstel van de enkel zal deze stroefheid ook terug verdwijnen.
vb: Een heel drukke periode op het werk kan de zuurtegraad in bepaalde spieren gaan verhogen omdat deze niet voldoende rust krijgen. Als deze periode voorbij gaat verdwijnt deze spanning ook weer.

Centrale factoren:

Deze ontstaan wanneer het bindweefsel in een chronische overprikkeling terecht gekomen is. Hierbij ontstaan reacties vanuit het lichaam op andere niveaus die nefast zijn voor het bindweefsel.

vb: Een litteken is een continue lokale storing van het bindweefsel.
vb: Een chronische stress van verschillende oorzaken kan de doorbloeding gaan storen van het bindweefsel. Hierbij worden weer andere stoffen vrijgezet die op hun beurt stroefheid van het bindweefsel veroorzaken.

Het ontstaan van een ‘spierpantser’

Het spierpantser is een musculaire beschermingslaag. Deze ontstaat op basis van ervaringen doorheen een langere periode en als reactie op bedreiging, angst of trauma. Deze gespannen weefselstructuur is daarmee in feite de lichamelijke uitdrukking van een proces van onderdrukking. Het organiseert zich eerder in functionele musculaire patronen, dan in geïsoleerde lokale weefsels.

• Het spierpantser maakt de coördinatie tussen verschillende delen van het lichaam stug

• Het spierpantser reduceert houdings- en bewegingsvrijheid

• Het spierpantser belemmert de ademhaling

• Het spierpantser vermindert de waarneming van wat zich afspeelt in het lichaam

• Het spierpantser onderdrukt de vitaliteit en absorbeert de angst die ontstaat omwille van deze onderdrukking

Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat angst, bedreiging en trauma opgelopen in de kindertijd verregaande veranderingen geeft in het myofasciale systeem. In onderzoek wordt een relatie bevestigd tussen mishandeling in de kindertijd en migraine, tussen misbruik in de kindertijd en chronisch ruglijden, enz.…

Bindweefsel is een zeer stressgevoelig weefsel dat bij overbelasting, fysiek en/of psychisch, zijn natuurlijke veerkracht en vermogen om naar een evenwicht terug te keren kan verliezen.

Behandeling met manuele technieken

De manuele technieken die we toepassen als therapeut hebben als doel het gespannen lichaam in beweging te brengen en de gezondheid van het weefsel te bevorderen. Hierbij wordt er gewerkt met zowel oppervlakkige als diepe technieken, met druk- en strijkbewegingen, met ritmische of pulserende technieken, met langzame rekkingen, specifieke houdingen of diepe massages en weefselmanipulaties.

Soms werkt de therapeut heel lokaal, dan weer pakt hij verschillende regio’s of het volledige lichaam aan. Vaak geeft het hands-on lichaamswerk een heel subtiele indruk maar het kan een heel belangrijk effect op ons bindweefsel hebben. Evengoed kan het lichaam stevig bewerkt worden om diepere lagen te bereiken.

Indien we het myofasciale systeem behandelen is het ook belangrijk dat de myofasciale middenkoker benaderd wordt. Dit houdt de voetzool, adductoren, bekkenbodem, iliopsoas, diafragma, diepe halsspieren en kauwspieren in. Typisch voor deze myofasciale kettingen is dat de spanning zich kan verplaatsen van regio naar regio. Soms kunnen we dus op hele andere regio’s dan de klachten werken omdat deze wel verbonden zijn met elkaar en dus invloed hebben op elkaar.

Hoe kan je het myofasciale systeem nog positief ondersteunen?

• Ritmische bewegingen zoals dans of capoeira

• Doorleefde houding en beweging zoals yoga

• Aerobe training zoals wandelen of fietsen

• Samen-sporten, bijvoorbeeld in club-verband

• Mindfulness

• Psychotherapie

• Gezond bioritme en gezonde voeding 

De info van deze blog haalde ik uit opleidingen van Joeri Calsius (PhD, doctor in de psychologie, kinesitherapeut, cultuurfilosoof en osteopaat). Hij schreef ook de volgende boeken: ‘Werken met een lichaam dat moeilijk doet’ en ‘In de wachtkamer van het lichaam’.

Soetkin Exelmans
01/11/2022